كم‌كاري تيروييد چيست
كم‌كاري تيروييد يعني غده تيروييد قادر نيست به ميزان كافي هورمون تيروييد براي فعاليت نرمال بدن توليد كند. بنابراين زماني كه ميزان هورمون تيروييد در خون فردي كاهش يابد آن فرد دچار كم‌كاري تيروييد شده است.

چه عواملي باعث كم‌كاري تيروييد مي‌شوند
دلايل زيادي براي عدم توانايي سلول‌هاي تيروييد در ترشح هورمون تيروييد وجود دارد. علت‌هاي عمده از شايع‌ترين تا نادرترين موارد عبارتند از:

1-بيماري‌هاي اتوايميون:
در بدن بعضي از افراد سيستم ايمني كه درواقع بدن را از تهاجم عفونت محافظت مي‌كند، سلول‌ها و آنزيم‌هاي مربوط به غده تيروييد را به‌عنوان مهاجم تلقي نموده و به آن‌ها حمله مي‌كند. به دنبال اين مسئله سلول‌ها و آنزيم‌هاي كافي براي تهيه هورمون تيروييد به ميزان كافي وجد نخواهد داشت. شيوع اين موضوع در خانم‌ها بيشتر است. التهاب تيروييد به دليل بيماري‌هاي اتوايميون(خود ايمني) مي‌تواند به‌طور ناگهاني يا در طول سال‌ها به آهستگي اتفاق بيفتد.

2-برداشتن قسمتي يا تمام نسج تيروييد(جراحي) :
در بعضي از بيماري‌هاي تيروييد مثل وجود گره يا سرطان يا پركاري تيروييد نياز به انجام جراحي براي داشتن قسمتي يا تمام تيروييد. مي باشد. چنانچه تمام نسج تيروييد خارج شود بيمار قطعاً دچار كم‌كاري تيروييد خواهد شد و چنانچه بخشي از تيروييد برداشته شود در آن صورت امكان ساخت هورمون تيروييد به ميزان كافي وجود دارد.

3-درمان با مواد راديواكتيو(پرتودرماني) :
 تعدادي از بيماران با شرح‌حال پركاري تيروييد، گواتر گره اي يا سرطان تيروييد باهدف تخريب تيروييد با يد راديواكتيو درمان مي‌شوند به‌علاوه افراد مبتلابه بيماري هوچكين، لنفوم يا سرطان‌هاي سر و گردن نيز با پرتوهاي راديواكتيو درمان مي‌شوند. همه اين بيماران به‌ واسطه درمان مي‌توانند بخشي يا تمام فعاليت تيروييد خود را از دست بدهند.
كم‌كاري تيروييد مادرزادي : تعدادي از نوزادان به هنگام تولد يا فاقد تيروييد يا تنها داري بخشي از آن مي‌باشند و يا اينكه تمام تيروييد يا بخشي از آن در جاي ديگري از بدن غير از جاي طبيعي خود قرار دارد. در بعضي از نوزادان نيز سلول هاي تيروييد يا آنزيم‌هاي آن به‌صورت طبيعي كار نمي‌كنند.

4-التهاب تيروييد :
 التهاب تيروييد غده تيروييد معمولا به علت حمله سيستم ايمني بدن يا عفونت‌هاي ويروسي اتفاق مي‌افتد به دنبال اين اتفاق ذخاير هورموني تيروييد به داخل جريان خون تخليه مي‌شود و لذا مي‌تواند باعث ايجاد علايم پركاري تيروييد شود بعدازآن فعاليت تيروييد به‌تدريج كاهش مي‌يابد.

5-كمبود يا افزايش يد دريافتي :
غده تيروييد براي ساخت هورمون نياز به يد دارد. اين يد از طريق غذا وارد بدن شده و از راه جريان خون وارد تيروييد مي‌شود. توليد كافي هورمون تيروييد منوط به ميزان كافي يد در بدن مي‌باشد. مصرف يد به ميزان زياد مي‌تواند باعث كم‌كاري تيروييد يا بدتر شدن آن شود.

6-آسيب به غده هيپوفيز :
غده هيپوفيز كه در مغز قرار دارد به غده تيروييد فرمان مي‌دهد كه چه ميزان هورمون بسازد. چنانچه غده هيپوفيز به هر علتي مانند صدمه ناشي از تومور مغزي، اشعه يا جراحي دچار آسيب شود، ديگر قادر نيست به تيروييد فرمان دهد، در نتيجه تيروييد قادر به ساخت هورمون به ميزان كافي نخواهد بود.

7-اختلالات نادر :
 بعضي از اين بيماري‌ها به‌طور منتشر تيروييد را اشغال نموده و باعث اختلال در كاركرد تيروييد مي‌شوند. به‌عنوان‌مثال بيماري‌هاي آميلوييدوز با رسوب پروتيين آميلوييد، ساركوييدوز با رسوب گرانولوم و هموكروماتوز با رسوب آهن در تيروييد باعث اختلال در فعاليت آن مي‌شوند.

علايم كم‌كاري تيروييد چيست
زماني كه سطح هورمون‌هاي تيروييد در خون بسيار پايين باشد و سلول‌هاي بدن در معرض ميزان كافي هورمون تيروييد قرار نگيرند، متابوليسم (سوخت‌وساز) بدن كند مي‌شود در اين شرايط شما احساس سرماي بيشتري مي‌كنيد، به‌راحتي خسته مي‌شويد، در پوست خود احساس خشكي يشتري مي‌كنيد، احساس افسردگي و فراموشي نسبت به مسائل داريد و ازلحاظ مزاجي ممكن است دچار يبوست شويد. به دليل تنوع علايم تنها راه دقيق براي اطمينان از تشخيص كم‌كاري تيروييد انجام آزمايش خون است.

كم‌كاري تيروييد چگونه تشخيص داده مي‌شود
تشخيص صحيح كم كاري تيروييد وابسته به يافته‌هاي زير است :

1- علايم
علايم كم‌كاري تيروييد به‌طور خاص تنها در اين بيماري مشاهده نمي‌شود و بسياري از علايم كم‌كاري تيروييد در افرادي با بيماري‌هاي ديگر نيز ديده مي‌شود. يكي از راه‌هايي كه مي‌تواند كمك‌كننده باشد اين است كه آيا اين علامت هميشه با شما بوده است (كه در اين صورت احتمال كم‌كاري تيروييد كمتر مي‌شود) يا احساس تغييري است كه مدتي در شما به وجود آمده است (در اين مورد احتمال كم‌كاري تيروييد بيشتر است). علاوه بر معاينه غده تيروييد، پزشك به دنبال علايمي مانند پوست خشك، تورم، كند شدن رفلكس‌ها، كاهش ضربان قلب مي‌گردد.

2- تاريخچه پزشكي و فاميلي
شما بايد موارد زير را با پزشك خود در ميان بگذاريد :
- تغييراتي در سلامت شما بااحساس كاهش در ميزان فعاليت.
- سابقه جراحي تيروييد.
- سابقه تابش اشعه راديواكتيو به كردن براي درمان سرطان.
- سابقه دريافت داروهايي كه باعث كم‌كاري تيروييد مي‌شوند مانند : آميودارون، ليتيم، اينترفرون آلفا، اينتر لوكين 2 و احتمالاً تاليدوميد.
- سابقه ابتلاي افراد خانواده تان به بيماري‌هاي تيروييد مانند كم‌كاري تيروييد.
علاوه بر معاينه غده تيروييد، پزشك به دنبال علايمي مانند پوست خشك، تورم، كند شدن رفلكس‌ها و كاهش ضربان قلب مي‌گردد.

3- آزمايش خون
در تشخيص كم‌كاري تيروييد دو آزمايش مورداستفاده قرار مي‌گيرد :
آزمايش TSH:مهم‌ترين و حساس‌ترين آزمايش براي تشخيص كم‌كاري تيروييد آزمايش TSH يا «هورمون محرك تيروييد» مي‌باشد.TSH از غده هيپوفيز ترشح مي‌شود، و به غده تيروييد دستور فعاليت مي‌دهد. وقتي ميزان TSH در خون به‌طور غيرطبيعي بالا باشد يعني تيروييد كم‌كار است به‌عبارت‌ديگر بدن از غده تيروييد درخواست ساخت هورمون تيروييد بيشتري مي‌كند زيرابه ميزان هورمون تيروييد در خون كافي نيست.
آزمايش T4:يكي از هورمون‌هايي كه غده تيروييد توليد مي‌كند. هورمون T4 يا «تيروكسين» نام دارد. بيشترين ميزان T4 موجود رد خون به پروتيين متصل است و تنها 2-1 درصد آن به‌صورت آزاد وجود دارد و مي‌تواند وارد سلول‌هاي بدن شود. هنگامي‌كه ميزان اين هورمون در خون كاهش مي‌يابد به اين معني كه تيروييد كم‌كار شده است.

درمان كم‌كاري تيروييد

انتظار شما در درازمدت چيست؟
درمان قطعي براي كم‌كاري تيروييد وجود ندارد و اكثر بيماران تا پايان عمر اين بيماري را همراه دارند و اكثر بيماران مانند افرادي كه به علت حمله ويروس دچار التهاب تيروييد مي‌شوند و بيماران مبتلابه التهاب تيروييد پس از حاملگي كم‌كاري تيروييد درمان خواهد شد. كم‌كاري تيروييد ممكن است شديد يا خفيف باشد. اگر فعاليت تيروييد كاملاً كنترل شود علايم كم‌كاري تيروييد به‌ خوبي متوقف ‌شده و بهبود مي‌يابد.
در اكثر بيماراني كه كم‌كاري تيروييد آنها برگشت‌پذير نيست مي‌توان علايم آنها را به‌طور كامل كنترل كرد. درمان با جايگزيني هورمون تيروييد (تيروكسين) با ميزاني كه تيروييد بيمار قادر به ساخت آن نيست امكان‌پذير است. با اين كار سطح T4و TSH به ميزان طبيعي بازمي‌گردد. بنابراين اگر غده تيروييد شما به‌درستي كار نمي‌كند جايگزيني T4 مي‌تواند ميزان هورمون تيروييد و فعاليت بدن شمارا طبيعي نمايد. لذا قرص‌هاي لووتيروكسين صناعي حاوي هورمون T4 دقيقاً مشابه با آنچه كه غده تيروييد مي‌سازد مي‌باشند. همه بيماران مبتلا به كم كاري نيروييد به‌جز آنها كه دچار ميگزدم شديد (كم‌كاري شديد تيروييد توام با اختلال هوشياري) هستند مي‌توانند به طور سرپايي تحت درمان قرار گيرند.

عوارض جانبي دارو : تنها خطرات دارو ناشي از مصرف بسيار كم يا بسيار زياد دارو مي‌باشد. چنانچه دارو خيلي كم‌مصرف شود علايم كم‌كاري تيروييد در بيمار ادامه مي‌يابد و چنانچه بسيار زياد مصرف شود علايم پركاري تيروييد پديدار مي‌گردد. شايع‌ترين علايم ناشي از مصرف بيش‌ازحد دارو خستگي، بي‌خوابي، افزايش اشتها، لرزش، احساس گرما، درزماني كه ساير افراد احساس سرما مي‌كنند، عصبي بودن، عدم توانايي در انجام ورزش به خاطر ضعف ماهيچه‌ها، تنگي نفس و طبش قلب مي‌باشد. بيماراني كه دچار اين علايم مي‌شوند نياز است آزمايش TSH انجام دهند اگر ميزان TSH بسيار پايين باشد نشان‌دهنده مصرف بيش از نياز هورمون تيروييد است و ممكن است نياز به كاهش ميزان دارو باشد.

پيگيري : بيمار نياز دارد به‌طور متوسط 6 تا 10 هفته پس از تغيير ميزان داروي لووتيروكسين آزمايشTSH  انجام دهد. چنانچه بيمار باردار باشد يا داروهايي مصرف مي‌كند كه در جذب لووتيروكسين تاٌثير دارند ممكن است نياز باشد TSH به‌دفعات بيشتر انجام شود TSH بايد در حد طبيعي نگه‌داشته شود. كودكاني كه مبتلابه كم‌كاري تيروييد هستند لازم است درمان دارويي موردنياز خود روزانه دريافت نموده و ميزان TSH انها به فواصل منظم بررسي گردد. كه سطح خوني آن در حد طبيعي بماند تا كودك از رشد مناسب ذهني و جسمي برخوردار شود. با طبيعي شدن ميزان TSH و تنظيم ميزان دارو بيمار مي‌تواند آزمايش TSH را به طور سالانه انجام دهد.

نكته :
در موارد زير لازم است بيمار هر چه زودتر به پزشك مراجعه كند :
- علايم باليني شما برگشت نمايد يا بدتر شود.
- هنگامي‌كه مي‌خواهيد ميزان داروي لووتيروكسين را تغيير دهيد.
- هنگامي‌كه به ميزان زياد دچار تغيير وزن شده‌ايد (افزايش يا كاهش).
- وقتي قصد داريد مصرف دارويي را شروع كنيد كه با جذب لوتيروكسين تداخل دارد، يا مي‌خواهيد ميزان داروي موردنظر را تغيير دهيد.
- هنگامي‌كه داروي لووتيروكسين را به ميزان كافي مصرف نكرده‌ايد و مي‌خواهيد اين مسئله را با پزشكتان در ميان بگذاريد.
- زماني كه قصد داريد مصرف داروي لووتيروكسين را قطع نماييد با فرض اينكه احساس مي‌كنيد علايم شما بهبود يافته است.فراموش نكنيد كه هر زمان تصميم به انجام اين كار گرفتيد بهتر است با نظارت دقيق پزشكتان اين كار صورت گيرد./ق

«تنها راه دقيق براي اطمينان از تشخيص كم‌كاري تيروييد انجام آزمايش خون است»

 بروشور كم كاري تيروييد

 منبع: گروه تيروييد، مركز تحقيقات غدد، پژوهشگاه علوم غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران

تهيه و تنظيم: مونا عدالت يار